Blog

Terminal kelimesi ”bir sürenin bitimi son” anlamına gelmektedir. Yaşamın son dönemi (terminal dönem) ölümün haftalar veya aylar içinde beklendiği zaman dilimi olarak tanımlanabilir.

Terminal evredeki hasta, yaşamının son günlerini yaşayan, ölmek üzere olan hasta anlamına gelir.

Terminal evredeki hasta; başkalarına yük olma, ölürken fiziksel ve mental yeteneklerin kaybolması, ağrı, acı çekme, önemli yaşam hedeflerini başaramadan erken ölme korkusu içinde olabilir. Bu dönemde hastalar ve aileleri profesyonel desteğe gereksinim duymaktadırlar.

Terminal dönemdeki hastaların sorunları ele alınmalı, etkin baş etmelerine ve destek kaynakları oluşturmalarına katkıda bulunulmalıdır.

Terminal dönemdeki hasta hastalığı ile savaşma çabasındayken zorunlu olarak birçok aşamadan geçer.

İnkar – Öfke – Pazarlık – Depresyon – Kabullenme

Tanımlanan bu aşamalar ölümcül hastaları anlayabilmekte önemli bir rehberdir.

Ölümcül hastaların bakımında temel amaç, hastanın fiziksel ve ruhsal yönden rahatlığının sağlanması ve kalan yaşam süresinin kalitesinin artırılması olmalıdır.

 Sağlık Çalışanları Terminal Dönemde;

• Hastaların korkuları ile baş etmesine yardım,
• Hastanın bireyselliğinin ve aile bütünlüğünün korunması,
• Ailenin duygusal ve fiziksel olarak güçlenmesi için planlama yapma,
• Aileyi yas sürecine hazırlama,
• Semptomları kontrol ederek hastanın rahat ölümünü sağlama ile sorumludurlar.
• Terminal dönem hastalarında birincil amaç iyileştirme değil, hastayı rahatlatma olmalıdır.
• İyileşme çok geç sağlanır veya sağlanamaz.
• Ölüm yaklaştıkça bakım gereksinimi artar.
• Bakım bireyin gereksinimlerine odaklanmalıdır.

Bireysel öz bakım: Terminal dönemdeki hastalar kendi bakımlarını yapamayabilir. Bakmakla sorumlu hemşire bu gereksinimlerine yardımcı olmalı gerektiğinde kendi yapmalıdır.

Ağız burun ve gözlerin bakımı yapılır. Ağız ve burunda sekresyon varsa temizlenir, gerekirse ağız içi aspire edilir. Burun delikleri nemlendirilir, hastaya yan yatış pozisyonu verilir. Çatlak oluşumunu engellemek için dudaklara nemlendirici kremler sürülür. Takma dişleri varsa çıkarılır, ailesine teslim edilir. Gözlerde oluşan çapaklar temizlenir.

Ağrılı hastada bakım: Terminal dönemdeki hastaların birçoğunda özellikle kanser hastalarında görülen bir bulgudur. Hastaların birçoğu ölümden çok ağrıdan korkar. Ağrı kesicilerin miktarı, veriliş yöntemi hekim tarafından belirlenir. Kanser hastalarına güçlü ağrı kesiciler, ağrı pompaları, sinir blokları kullanılmaktadır. İlaçların yanı sıra ağrının kontrolünde hasta ile iş birliğinin sağlanması da çok önemlidir. Ağrı kontrolünde temel amaç ağrının hafifletilmesi, ortadan kaldırılması ya da şiddetinin azaltılmasıdır.

Yorgunluğu olan hastada bakım: Yaşamın sonuna yaklaşan hastalarda görülen en rahatsız edici belirtilerden biri de güçsüzlük ve yorgunluktur. Kanser ve diğer kronik hastalıklarda ortaya çıkan bu belirtinin nedeni, doku oksijenlenmesinin azalmasıdır. Güçsüzlüğün ve yorgunluğun fiziksel nedeni ağrı, enfeksiyonlar ve uykusuzluktur. Psikolojik nedeni ise anksiyete ve depresyondur. Bu hastaların dinlenmesi sağlanmalı, temel ihtiyaçlarının giderilmesine yardımcı olunmalıdır.

Bulantı ve kusması olan hastada bakım: Bulantı ve kusma terminal dönem hastalarında görülen önemli bir sorundur. Özellikle yemeklerden sonra artar ve hastayı rahatsız eder. Bu durumdaki hastalara, doktor istemine göre yemeklerden önce antiemetikler ve ağız bakımı verilir. Ağız bakımı hastayı rahatlatır, iştahını açar. Ölümü yaklaşan hastanın birkaç gün yemek yememesi sorun yaratmayabilir. Hasta yemek yemesi için zorlanmamalı, yutma sorunu yoksa az miktarda sevdiği gıdalar verilmelidir.

Disfaji (yutma güçlüğü) olan hastada bakım: Yutma güçlüğü nedeniyle hastalar ağızdan gıda almak istemeyebilir. Bu durumda zorlanmamalı, parenteral beslenmeye geçilmelidir.

Kilo kaybı ve iştahsızlığı olan hastada bakım: Kilo kaybı ve iştahsızlık terminal dönem hastalarının çoğunluğunda görülmektedir. İştahsız hastalar IV olarak beslenir, hastaların aldığı, çıkardığı kontrol edilir. Almaları gereken kalori miktarı hesaplanarak hastaların beslenmesi sağlanır.

Konstipasyon, diyare, idrar inkontinansı, retansiyon, distansiyonu olan hastada bakım: Yaşlı hastalarda, kanser hastalarında ve terminal dönem hastalarında görülen bulgulardır. İdrar kaçırma durumlarında hastalara kateter takılmalı ya da emici alt bezleri kullanılmalıdır. Kabız olan hastalara laksatifler verilebilir. Distansiyonu olan hastalara gaz giderici uygulamalar yapılır.

Şuur bulanıklığı ve uykusuzluğu olan hastada bakım: Hastalara uyku problemleri için sedatifler verilebilir. Hastaların şuur bulanıklığı nedeniyle çeşitli kazalara maruz kalmamaları için sağlık personeli gerekli önlemleri almalıdır.

Ödemli hastada bakım: Daha çok invaziv girişim yerlerinde, alt eksremitelerde ve sakral bölgede oluşur. Ödemli bölgede deri bütünlüğü kolay bozulacağından cilt bakımına önem verilir. Ödemli bölge yüksekte tutulmalıdır.

Hareket kabiliyetinin azaldığı durumlarda bakım: Hareket azalmasına bağlı olarak kaslarda zayıflama görülür. Hastalar mümkün olduğu kadar yardım ve destek verilerek hareket ettirilmelidir. Sık sık pozisyonları değiştirilmeli, yatak yaralarını önlemek için havalı yataklar kullanılmalıdır. Hastalara egzersiz yaptırılır, yatakla temas eden bölgelere masaj yapılır.

Solunum sıkıntısı olan hastada bakım: Hastaların %50’sinde görülen solunum sıkıntısını gidermek için oksijen tedavisi uygulanır. Hastalara bilinci açıksa dik oturur ya da yarı dik oturur pozisyon verilir. Ağızda sekresyon birikmemesi için ağız ve boğaz aspire edilir. Gerekirse solunan hava nemlendirilir.

Ateş, titreme ve terlemesi olan hastada bakım: Terminal dönemdeki hastaların çoğunda ateş görülür. Yüksek ateşi olanlara soğuk uygulama yapılır. Hastalar, periferik dolaşım bozulduğu için yüksek ateşe rağmen üşür. Üşüyen hastalara sıcak uygulama yapılır. Hastaya, uygun antipiretikler verilmelidir. Terleyen hastaların yatak takımları değiştirilir. 

Nabız yükseliği olan hastada bakım: Hastaların nabzında bozulmalar görülür. Terminal dönem hastalarında özellikle ölüme yakın dönemde bradikardi, şoklarda taşikardi görülür. Hastaların vital bulguları sık sık alınır, gerekirse monitörize edilir.

Kanama bulguları olan hastada bakım: Terminal dönem hastalarında dolaşım bozukluğuna bağlı olarak nekroz ve trombozlar gelişebilir. Yatağa bağımlı hastalarda ise en önemli sorun yatak yaralarıdır. Hastalara sık sık pozisyon değişikliği yapılır. Mümkünse hastalar hareket ettirilir, basınç noktalarına simitler konur ve masaj yapılır.

Görme bozukluğu olan hastada bakım: Görmede azalma ve bulanıklık olabilir. Göz kapaklarının açık kalmasına bağlı olarak korneada kuruma ve ülserasyon olabilir. Göze serum fizyolojik damlatılır. Hastalara göz bakımı yapılır.

Terminal Dönemde Hemşirenin Hasta ve Ailesine Yaklaşımı 

Terminal dönemdeki hasta ailesinden ve çevresinden ayrılma kaygısı içindedir. Gelecek onun için ciddi bir endişe kaynağıdır. Bu kaygı ve endişelerden nasıl kurtulacağını bilemez. Bazı bireyler bu dönemdeki endişelerinden dini inançları sayesinde kurtulabilir. Din ve inançlar, bu dönemde birçok birey için sığınılan ve rahatlama yolu olarak görülen bir araçtır. 

Hemşirenin terminal dönemdeki hasta yakınlarına yaklaşımı;

• Aile bireylerinin yaşadıkları duyguların doğal olduğunu anlamalarına yardımcı olur, 
• Hasta ailesi etkin dinlenir, duygu ve düşüncelerini açıkça ifade etmeleri için desteklenir, 
• Ailenin mümkün olduğu kadar hasta bakımına katılması sağlanır, 
• Hastanın hastalığı hakkında aileye açıklayıcı bilgiler verir, 
• Hasta ailesine bilgi verilirken tıbbi terimlerden uzak, açık ve anlaşılır bir dil kullanır, 
• Hastanın şikâyetlerinin giderildiği ve bakımının en iyi şekilde yapıldığı hakkında onlara güvence verir, 
• Hastanın geçireceği evreler aileye anlatılır, 
• Hastanın görünüşüne özen gösterilir, 
• Hasta ailesinin öfkesi anlayışla karşılanır, 
• Zor kararlarda aileye yardım edilir. Beyin ölümü gerçekleştikten sonra organ bağışı, vasiyet gibi kararların alınmasında destek olunur, 
• Ölüm haberi uygun ortamda verilir ve aşırı duygu yüklü ifadeler kullanılmaz, 
• Ölüye fiziksel bakım verildikten sonra ailenin görmesi sağlanır, 
• Güven duygusunu zedelememek için elden gelen tüm çabaların gösterildiği söylenir, 
• Aile, gerekirse destek gruplarına yönlendirilir, 
• Ölen hastanın yası anlayışla karşılanır. Şiddetli kontrol yitimi olmadıkça sedatif verilmemeli, yaslarını yaşamalarına müsaade edilmelidir. 

Ailenin Hastaya Desteği

Terminal dönemdeki hastaya ve aileye bakım vermenin hemşire üzerine etkisi 

Terminal dönem hastalarıyla çalışan hemşireler, kendi üzerlerinde yarattığı çağrışımlar nedeniyle bu hastalardan ve ölüm olayından kaçma isteği içinde olabilir. Yapılan bazı çalışmalar, hemşirelerin yetersiz ve başarısız olmaktan korktukları için terminal dönem hastalarıyla çalışmak istemediklerini ortaya koymaktadır. Bu hastalarla yüz yüze gelmek istemediklerini ve bu durumlar karşısında bazı savunma mekanizmaları geliştirdiklerini ortaya koymuştur. 

Savunma mekanizmalarından en çok kullanılanlar;

• Hastadan kaçma, 
• Hastaya eşya gibi davranma, 
• Hastayla konuşmaktan kaçınma, 
• Sürekli meşgul görünme, 
• Gelecekten konuşmaktan kaçınma, 
• Enerjisini iyileşebilecek hastalara vereceğini düşünmedir. 

Hemşireler; bu duygularını fark edebilmeli, duygularıyla baş edebilmeli, hasta yakınlarına destek olmalı ve iletişim kurabilmeleri için uzman yardımı almalıdır. 

Hemşireler; hastalarını kaybettikten sonra öfke, çaresizlik, suçluluk ve yoğun anksiyete yaşayabilir. Bu durumda yasın yaşanmasına izin verilmeli, duygularını açıkça yaşayabilmesi sağlanmalı ve cesaretlendirilmelidir. Destek gruplar oluşturulmalı, kendilerindeki ölümle ilgili dinamikleri fark edebilmeleri için destek verilmelidir.

Hemsirenburada.com terminal dönem hasta bakımında tıbbı ve psikoloji destek vererek bu süreci atlatmanıza yardımcı olmaktadır.